Büyük iklim kuşaklarında ekosistemleri de içine alan geniş yaşam alanları bulunmaktadır. Bu alanlarda karakteristik bitki ve hayvan toplulukları hayatlarını devam ettirirler. Yerkürenin iklim kuşaklarına bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerinde bulunan büyük ekosistem tiplerine biyom denir.
Karasal ve sucul ekosistemleri içine alan biyom, geniş bir coğrafik bölgeyi ya da bir kıtanın belirli bir parçasını kapsayacak ölçüde daha büyük bir ekosistemdir.
BİYOM VE EKOSİSTEM ARASINDAKİ İLİŞKİ
Ekosistem, belirli bir bölgede yaşayan ve birbirleriyle etkileşim içinde olan canlılar ile cansız çevrenin oluşturduğu bir bütündür. Canlılar ve canlıların içinde yaşadıkları fiziksel çevrenin çeşitliliğine bağlı olarak, yeryüzünde değişik özelliklere ve büyüklüğe sahip pek çok ekosistem tipine rastlanır.
Örneğin Beyşehir Gölü, İç Anadolu, İzlanda, Karadeniz, Ağrı Dağı, Kıbrıs, Bornea Adası gibi geniş alanları kapsayan birimler ekosistem sayılabilecekleri gibi, bir orman, çayırlı bir göl ve hatta bir akvaryum da ekosistem olarak kabul edilir. Yerkürenin canlı barındıran bölümüne biyosfer adı verilir. Biyosferin ekolojik bir sistem olduğunu vurgulamak için yerküre ölçeğindeki biyosfer, genel olarak ekosfer adıyla bilinir
Ekosfer, yeryüzündeki tüm canlıları ve bu canlılarla sürekli etkileşim halinde bulunan fiziksel çevreyi içine alır. En büyük ekosistem ekosferdir. Başka bir ifadeyle, tüm ekosistemlerin içinde toplandığı en büyük birlik olarak tanımlanır.
KARASAL VE SUCUL BİYOMLARIN ÖZELLİKLERİ
Karasal Biyomlar
Karasal biyomlar, aynı iklim koşullarını paylaşan büyük ekosistem tiplerinden oluşurlar. Her biyomun kendine özgü iklim tipi, bitki örtüsü ve hayvan türü vardır. Bir bölgede hakim olan genel iklim koşulları tarafından belirlenen ve kararlı bir yapı gösteren bitki komünitelerinin oluşturduğu bitki örtüsü tipleri, karasal biyomların belirlenmesinde ve adlandırılmasında etkili olur. Örneğin ılıman bölge çayır biyomunda çeşitli otsu bitki türleri baskın durumdadır ve genellikle iklimin tropikal ya da kutup bölgelerine göre daha ılıman olduğu orta enlemlerde bulunurlar.
A ORMAN BİYOMLARI
Orman biyomları; iğne yapraklı ormanlar, ılıman bölge yaprak döken ormanları ve tropikal yağmur ormanları olmak üzere üç bölümde incelenebilir.
1 İğne Yapraklı Ormanlar (Tayga)
İğne yapraklı ormanlar yüksek enlem ve yüksek rakımda yer alır. Dünya üzerinde bölgesel değil daha çok parçalı yayılışa sahiptir. Her dem yeşil olan iğne yapraklı ormanların baskın bitki örtüsünü Çam (Pinus), Ladin (Picea) ve Göknar (Abies) cinslerine ait kozalaklı ağaç türleri oluşturur.Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bu ormanlar hakimdir. Geyik, boz ayı, kurt, vaşak, sansar, zerdava, oklu kirpi, baykuş, tilki, kartal, uçan böcekler ve kuşlar bu biyomun önemli hayvan türleridir.
2 Ilıman Bölge Yaprak Döken Ormanları
Düzenli, bol yağışlı ve yaz aylarının nispeten uzun ve ılık olduğu orta enlemlerin ılıman kuşak özelliklerini gösteren bu ormanlarda geniş yapraklı ağaçlar hakimdir. Yaz ve kış ayları arasındaki sıcaklık farkının fazla olması, ağaçların kışın yapraklarını dökmesine neden olur. Yaprak döken ormanlarda tipik olarak Meşe (Quercus), Karya (Carya), Amerikan kayını (Fagus grandifalia), Şeker akçaağacı (Acer saccharum), Ihlamur (Tilia) ve Kestane (Castanea) ağaçları yer alır.Bu biyomda sincap, geyik, tilki ve ayı gibi birçok memeli ile kartal, ağaçkakan, ardıç kuşu gibi birçok kuş türü yaşar. Ülkemizin Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki Fırtına Vadisi’nde bu tip ormanlar yer alır.
3 Tropikal Yağmur Ormanları
Tropikal yağmur ormanları,yoğun yağış ve yüksek nem oranına sahiptir. Genellikle herdem yeşil olan ve geniş yapraklı
ağaç türlerinden oluşan bu ormanlar, yeryüzündeki en yüksek tür çeşitliliğine sahiptir.
Ilıman bir ormanda en fazla 10 ağaç türü bulunurken, tropikal yağmur ormanı 400’den
fazla ağaç türü içerebilir.Tropikal yağmur ormanlarında yıllık ortalama yağış miktarı yüksektir ve tüm yıla düzenli
yayılır. Yıl boyunca yüksek olan ortalama sıcaklık değeri 18 °C’nin altına düşmez.Not:Tropikal yağmur ormanları ile çöller arasındaki bölgelere savan denir Kurak iklime uyum sağlamış küçük yapraklı ve çoğunlukla dikenli ağaçlar, çimenler ve otlar bulunur. Savan biyomunda afrika antilopları, zebra, aslan gibi iri vücutlu hayvanlar ile termitler yaygındır.
B ÇAYIR BİYOMLARI (Ilıman Bölge Çayırları)
Ilıman bölge çayırları (veya otlakları), yağış bakımından çöl ve orman alanları arasında
yer alır. Yani yağışların çölleşmeye izin vermediği, ancak orman oluşumu için
yetersiz kaldığı alanlarda çayırlar oluşur. Çayır biyomlarına, dağların yüksek kesimleriyle
ılıman karasal iklim bölgelerinde rastlanır.Çayır biyomlarında, toprak besin elementleri ve organik maddeler bakımından (humus) oldukça zengindir. Çayırlar ayrıca toprağı korur, suyu tutar, kaynak sularını toplar ve kirlenen havayı temizler. Çayır alanların besince zengin ve derin topraklı olması, bu alanların tarım alanları olarak kullanılmasına yol açar. Özellikle mısır, buğday ve arpa gibi diğer tahıl türleri, tarımı yapılan ve yüksek verim alınan bitkiler arasındadır. Günümüzde ise doğal çayırlık alanların büyük bir bölümü tarım alanlarına dönüştürülmüştür.
C ÇÖL BİYOMU
Çöller, en aşırı sıcaklık dalgalanmalarının görüldüğü biyom tipidir. Günboyu yoğun
güneş ışığı alan bu alanlarda, hem hava sıcaklığı (40°C veya üstü) hem de toprak sıcaklığı
(60°C veya üstü) yüksektir. Bu alanlarda sıcaklık gün içinde ve mevsimler arasında büyük
farklılıklar gösterir.Gündüz 55 °C’a çıkabilen sıcaklık geceleri eksili değerlere inmektedir. Çoğunlukla çöl ortamını çağrıştıran etli ve kalın gövdeli (ya da etli ve kalın yapraklı) sukkulent bitkiler, su kıtlığına dayanabilmek için dört temel uyum mekanizması geliştirmiştir. Bunlar;
➣ suyun etkin bir ekilde saklanması,
➣ yüksek su depolama kapasitesi,
➣ yüksek sıcaklıklara karşı dayanma,
➣ su varlığında, suyun çok hızlı bir şekilde alınmasıdır.
D TUNDRA BİYOMU
Kuvvetli rüzgârların ve çok düşük sıcaklıkların görüldüğü
bu alanlarda, toprak tabakası sürekli donmuş görünümdedir. Kışın ortalama sıcaklık
−30 °C’nin altına düşerken, yazın 10°C’den düşüktür. Tundra biyomunda çoğunlukla
otsu bitki türleri ile bodur çalılar, ağaçlar ve likenler karışık olarak bulunur.İri gövdeli misk öküzleri, ayı, kurt, tilki, ren geyikleri tundrada yaşayan hayvan türleridir.
TATLI SU BİYOMLARI
Tatlı su biyomları, toprakla ve üzerinden geçtikleri karasal ekosistemlerin biyotik
elemanlarıyla yakından bağlantılıdır. Tatlı su biyomları, tuzlu su ve karasal biyomlarla
karşılaştırıldığında yeryüzünde nispeten daha az alan kaplar. Bir tatlı su biyomunun özellikleri,
maruz kaldığı iklim koşullarından, su akış hızı ve tarzından etkilenmektedir.
0 yorum:
Yorum Gönder